Tình trạng dinh dưỡng của phụ nữ mang thai ảnh hưởng trực tiếp tới chất và lượng của sữa. Sự trao đổi cơ bản ở người mẹ trong thời kì cho con bú tăng khoảng 20%, tương đương mỗi ngày tăng 1046-1225kJ.
Những kiến thức cơ bản về dinh dưỡng dành cho mẹ cho con bú
Thời kì giữa và cuối thai nghén, mỡ được tích tụ nhằm thực hiện việc tích trữ mỡ cần thiết cho giai đoạn cho con bú sau khi sinh. Bình thường, dự trữ mỡ khi mang thai có thể cung cấp 1/3 năng lượng, 2/3 năng lượng còn lại cần được bổ sung từ các bữa ăn nhằm giúp cho việc tiết sữa.
Nếu hiện trạng dinh dưỡng người mẹ tốt, sữa tiết ra sớm và đủ lượng sau khi sinh, thì thành phần dinh dưỡng trong sữa đảm bảo. Ngược lại, có thể dẫn tới sữa bài tiết không đủ hoặc thành phần dinh dưỡng trong sữa thiếu.
Những yêu cầu về dinh dưỡng khi cho con bú
Nhu cầu nhiệt năng cao
Ngoài việc tự vận động thì sự bài tiết sữa cũng cần phải tiêu hao nhiệt năng. Nhiệt năng chứa trong sữa người khoảng 293kJ/100ml, tỉ lệ nhiệt năng ở cơ thể mẹ chuyển thành nhiệt năng trong sữa chỉ là 80% – tức là sữa mẹ cần hấp thu 377kJ calo mới có thể cung cấp nhiệt năng cho 100ml sữa.
Theo tính toán mỗi ngày bình quân người mẹ tiết ra 850ml sữa. Do vậy mỗi ngày tiêu hao 3100kJ calo cho việc tiết sữa nên lượng calo cần cung cấp cho các bà mẹ khi cho con bú tăng 3348kJ so với lúc chưa mang thai.
Cần tăng cường protein
Protein trong sữa mẹ có hàm lượng bình quân là 1,2%. Theo tính toán lượng sữa tiết ra mỗi ngày là 850-1200ml đòi hỏi lượng protein trong sữa là 10-15g. Tỉ lệ protein hấp thu ở cơ thể mẹ chuyển thành protein trong sữa là 70-80%, bởi vây lượng protein cần cung cấp mỗi ngày cho bà mẹ tăng lên 25g.
Tỉ lệ mỡ phải hợp lý
Axit béo cần thiết có thể thúc đẩy bài tiết sữa. Sự phát triển hệ thống thần kinh trung ương của trẻ sơ sinh và việc hấp thu vitamin hòa tan chất béo đều cần các loại axit béo. Khi lượng hấp thu mỗi ngày là 80-100g thì tỉ lệ nhiệt năng của chất béo đạt 27%-30%, hàm lượng chất béo trong sữa bình thường, có lợi cho việc tiết sữa.
Bảo đảm cung cấp đủ muối vô cơ và nguyên tố vi lượng.
Canxi: Hàm lượng canxi trong sữa mẹ là 30- 34mg/100ml. Hàng ngày người mẹ mất gần 300g canxi cho việc tiết sữa, khi lượng canxi hấp thu trong bữa ăn của người mẹ không đủ thì phải dùng canxi dự trữ trong xương để duy trì lượng canxi nhất định trong sữa. Cơ thể người mẹ sẽ xuất hiện một loạt biểu hiện lâm sàng do thiếu canxi như triệu chứng xương mềm.
Do vậy, lượng canxi cần thiết trong bữa ăn hàng ngày là 1500mg. Ngoài việc ăn nhiều thức ăn chứa canxi như sữa, sản phẩm chế biến từ sữa, canh xương, tôm khô, còn cần bổ sung các dược phẩm chứa canxi như viên canxi, bột xương… đồng thời bổ sung vitamin D, khích lệ các bà mẹ sưởi nắng mặt trời để có lợi cho việc hấp thu canxi.
(2) Sắt: Sắt trong cơ thể mẹ khó vào trong sữa. Dù chỉ có một lượng sắt rất nhỏ trong cơ thể mẹ vào sữa nhưng để bổ sung lượng sắt bị tiêu hao trong quá trình mang thai và sinh con của người mẹ, nên cần tăng cường hấp thu sắt. Lượng sắt trong bữa ăn hàng ngày của mẹ cần là 28mg.
Hàm lượng vitamin cần phong phú.
Vitamin hòa tan chất béo: Vitamin A có thể hòa trong sữa với một lượng nhỏ. Nếu bữa ăn của người mẹ giàu hàm lượng vitamin A thì trong sữa cũng chứa đủ lượng vitamin A cần thiết. Lượng vitamin A thích hợp trong bữa ăn hàng ngày là 1200μg.
Hàm lượng vitamin D trong sữa sau khi sinh rất cao, 8 ngày sau giảm, bổ sung vitamin D không chỉ khiến hàm lượng vitamin D trong sữa mẹ tăng rõ rệt mà còn có lợi cho việc hấp thu canxi của người mẹ.
(2) Vitamin hòa tan trong nước: Đa số vitamin hòa tan trong nước có thể hòa vào sữa mẹ, có sự biến đổi theo lượng hấp thu của người mẹ. Do vậy, nên tăng cường cung cấp các loại vitamin hòa tan trong nước trong các bữa ăn của người mẹ.
Tỉ lệ hợp lý của protein, chất mỡ và chất đường trong bữa ăn của người mẹ tăng dần là 13-15%, 25-27% và 55-56%. Số bữa ăn có thể tăng hợp lý, ngoài ra còn cần uống nhiều canh có lợi cho việc tiết sữa.
Lượng hấp thu các loại thức ăn hàng ngày của phụ nữ trong thời kì cho con bú là: Các loại lương thực 450-600g, sữa 250g, trứng 100-150g, cá, thịt 100-200g, sản phẩm từ đậu 50-100g, rau 400-500g, hoa quả với lượng thích hợp. Ngoài ra, mỗi tuần nên ăn từ 1-2 lần gan động vật.
Ngoài ra lựa chọn thời điểm uống sữa hợp lý cũng là điều các mẹ nên quan tâm khi chăm sóc và nuôi dưỡng con của mình.
Lời kết: Nhu cầu của người mẹ đôi với các chất dinh dưỡng trong thời kì cho con bú đều tăng. Do vậy, trong bữa ăn nên có các thực phẩm giá trị dinh dưỡng cao. Thực phẩm cần đa dạng hóa, nên bao gồm lương thực, cá, thịt, trứng, sữa, các loại đậu, rau và hoa quả. Đồng thời cần chú ý kết hợp sao cho hợp lý, tránh dinh dưỡng quá nhiều.